Staatssecretaris Wiebes kiest, gelukkig, eieren voor zijn geld: de wet-DBA wordt voorlopig nog niet ingevoerd. Zowel het platform zelfstandige ondernemers PZO-ZZP als de werkgeversclubs VNO-NCW en MKB-Nederland hadden al eerder ernstig aangedrongen op bevriezing van de Wet Deregulering Arbeidsrelaties.
Staatssecretaris Wiebes van Financiën heeft 18 november aangekondigd de handhaving van de Wet DBA op te schorten. De Wet DBA is dus niet ingetrokken.
Wel heeft de staatssecretaris besloten de implementatietermijn voor de volledige invoering van de Wet DBA te verlengen tot in ieder geval 1 januari 2018. Deze termijn zou eigenlijk op 1 mei 2017 aflopen.
Kort gezegd krijgen ondernemers meer tijd om voorbereidingen te treffen om volgens deze wet te gaan werken.
In de implementatie fase van de Wet heeft de Belastingdienst een coachende rol. Zij zal bij controles “voorwaartse” aanwijzingen geven. Een “voorwaartse” aanwijzing helpt de ondernemer in de toekomst volgens de wet DBA te werken. De Staatssecretaris heeft aangegeven dat hierbij geen “achterwaartse” naheffing en boetes worden opgelegd.
Verder heeft de staatssecretaris duidelijk gemaakt dat hij een bepaalde groep tot de “duidelijk” kwaadwilligen rekent. Voor deze groep gaat op 1 mei 2017 het handhavingsbeleid wél van start.
ZZP’er dupe van Wet DBA
Op 12 november verscheen een mooi artikel van Jonathan Witteman in de Volkskrant. Aangezien het goed weergeeft hoe contraeffectief de wet DBA is geef ik het artikel hier in zijn geheel weer.
(Dank aan Jonathan voor zijn heldere analyse en aan Jasper Rietman voor de mooie illustratie!)
De nieuwe wet-DBA moest zelfstandigen beschermen tegen schijnconstructies van werknemers. Maar nu wijzen grote bedrijven zzp’ers massaal de deur, uit angst voor boetes en naheffingen. ‘Dit is het kind met het badwater weggooien.’
Door: Jonathan Witteman
Wat is de wet-DBA?
Tot 1 mei was het alleen de verantwoordelijkheid van de zzp’er om te bewijzen dat hij echt een zelfstandige was en niet een verkapte werknemer. Zzp’ers hadden daarvoor een zogeheten VAR-verklaring nodig. Sinds per 1 mei de Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (DBA) van kracht is, ligt de verantwoordelijkheid deels ook bij werkgevers.
De wet moet het voor de Belastingdienst makkelijker maken om te controleren of er sprake is van ondernemerschap of van schijnconstructies waarmee werkgevers risico’s als ziekte en werkloosheid willen afwentelen op zzp’ers, terwijl ze feitelijk werknemers zijn.
Met een bruto uurtarief van 110 euro, omgerekend bijna anderhalf keer het salaris van premier Rutte, voldoet interim-manager Annemarijke van Etten niet direct aan het signalement van de uitgebuite zzp’er. Toch dreigt de Amersfoortse zelfstandige te eindigen als collateral damage in de oorlog van het kabinet tegen de schijnconstructies van werkgevers. Een van Van Ettens opdrachtgevers, een groot Nederlands energiebedrijf, doet van de weeromstuit alle zzp’ers in de ban. ‘Bij nieuwe uitvragen in de markt voor tijdelijk personeel worden als standaard zelfstandigen uitgesloten’, heet het in een interne nota. ‘Deze mogen niet meer worden aangeboden door onze contractpartijen.’
Het energiebedrijf wil niet het risico lopen dat de Belastingdienst achteraf oordeelt dat ingehuurde zzp’ers eigenlijk verkapte werknemers waren, met een rijkgevulde blauwe envelop vol boetes en naheffingen als gevolg. En dus heeft het bedrijf zzp’ers dan maar helemaal melaats verklaard.
‘Dit betekent het failliet van mij als interim-manager. Dat maakt me heel boos’, zegt Van Etten. Ze snapt best dat het kabinet zzp’ers wil beschermen tegen de wanpraktijken van sommige werkgevers, maar wat er nu gebeurt is het kind met het badwater weggooien, vindt ze. ‘Ik merk het ook aan mijn collega-zzp’ers: de deuren gaan dicht, ze komen niet meer binnen bij bedrijven. Op deze manier draait het kabinet de hele flexibilisering van de arbeidsmarkt de nek om.’
Naar boze zzp’ers is het dezer dagen niet lang zoeken. De onrust over de nieuwe regels voor zelfstandigen – de zogeheten ‘wet-DBA’ – is groot. Al veertigduizend zzp’ers zouden zonder werk zitten omdat opdrachtgevers een zelfstandigenstop hebben ingelast, uit angst voor boetes en naheffingen, bleek uit onderzoek van de belangenvereniging ZZP Nederland onder de eigen achterban. Grote werkgevers als ING, Rabobank, BAM, Achmea en Gasunie ontdoen zich massaal van zelfstandigen.
De onrust is zo groot dat het kabinet afgelopen week aankondigde ‘versneld’ iets te gaan doen aan de problemen rond de fel bekritiseerde zelfstandigenwet. ‘Deze zorgen zijn heel herkenbaar en we moeten hier snel wat aan doen’, zei staatssecretaris Wiebes (Financiën) dinsdag in de Tweede Kamer.
De kritiek op het kabinet is begrijpelijk, maar ook gratuit. Want zie maar eens afgewogen beleid te maken voor ruim een miljoen mensen die vaak weinig meer gemeen hebben dan de afkorting ‘zzp’. Hoe vergelijk je een pakjesbezorger met een zzp’ende jurist of musicus? Hoe vergelijk je zelfstandige medisch specialisten, die gemiddeld 45 procent meer verdienen dan hun collega’s in loondienst, met zelfstandige winkeliers, die gemiddeld 41 procent minder verdienen dan winkeliers met een baas?
In het beste geval vertegenwoordigt de zzp’er het toppunt van de ‘emancipatie van de arbeider’, die zijn talenten duur kan verkopen aan werkgevers. In het ergste geval is de zzp’er een pseudowerknemer, maar dan voor de prijs van een dagloner, zonder bescherming tegen ziekte of werkloosheid. Het kabinet poogt die laatste categorie te beschermen tegen de sprinkhanenplaag aan schijnconstructies, zonder de eerste categorie dwars te zitten.
Zzp’ers willen niet in loondienst, dan gaan ze er op achteruit
Risico’s mijden
En dat verloopt nog niet al te soepel. De telefoon van personeelswerver José Hubers staat roodgloeiend, zoveel ongeruste zzp’ers en opdrachtgevers krijgt ze dezer dagen aan de lijn. Hubers werkt voor het Naardense AP Support, een bemiddelaar tussen zzp’ers en verzekeraars en andere financiële dienstverleners. ‘Sinds mei zien we dat steeds meer verzekeraars zzp’ers weren. Organisaties zijn enorm risicomijdend geworden, ze willen elke zweem van een schijnconstructie vermijden omdat ze bang zijn om aangeslagen te worden door de Belastingdienst. Zelfs bij zeer hoge functies komen zzp’ers er niet meer aan te pas.’
Exemplarisch is een vacature voor risicomanager bij een verzekeraar. Vóór 1 mei was het voor Hubers een eitje om geschikte kandidaten te leveren voor deze functie, maar nu is de vacature al drie keer voorbijgekomen zonder dat Hubers iemand heeft kunnen vinden. ‘We kunnen niet de gewenste kwaliteit leveren. Dat komt doordat de verzekeraar wil dat de risicomanager in loondienst gaat, om problemen te voorkomen met de nieuwe regels voor zzp’ers. Maar het is moeilijk om zzp’ers te vinden die in loondienst willen, want dan gaan ze er financieel vaak op achteruit.’
De onzekerheid over zzp’ers komt niet iedereen slecht uit. Payrollbedrijven doen gouden zaken. Veel werkgevers willen alleen nog zzp’ers inhuren als het via een payrollbedrijf gaat, dat de aansprakelijkheid overneemt. Op deze manier treden zzp’ers alsnog in verkapte loondienst, alleen dan niet bij de echte werkgever, maar bij het louter administratieve vehikel genaamd payrollbedrijf.
Tot onvrede van zzp’ers. ‘Ze kosten me vooral geld’, zegt de Kamerikse werktuigbouwkundige Edward Maatkamp, een zzp’er in de installatietechniek, over de payrollbedrijven. ‘Mijn uurloon is 65 euro, daarvan kan ik 10 euro afdragen aan het payrollbedrijf. Terwijl ze er nauwelijks iets voor doen, je hebt er alleen maar ellende van. Maar zonder payrollbedrijf of detacheringsbureau krijg ik geen grote opdrachten meer.’
Veel succesvolle zzp’ers twijfelen door de nieuwe regels of ze wel als zelfstandige kunnen blijven werken. ‘Ik heb geen idee of ik volgend jaar nog zzp’er ben’, zegt interim-manager Van Etten. ‘Ik ben nu met collega-zzp’ers aan het kijken of we misschien samen een maatschap kunnen oprichten.’ Schilder Louis van de Liefvoort uit Den Bosch gaat nog een stap verder. ‘Ik ben een vrije jongen. Ik trek nog liever een uitkering dan dat ik voor een baas ga werken.’
‘Dit zijn typisch de problemen van een wet die met stoom en kokend water is ingevoerd’, zegt arbeidseconoom Ronald Dekker van de Universiteit Tilburg. ‘Je ziet dat de Belastingdienst er nog niet klaar voor is om de wet goed uit te voeren. Controles verlopen erg traag, waardoor bedrijven in onzekerheid verkeren of ze niet achteraf nog een belastingaanslag voor de kiezen krijgen. Tegelijkertijd verlangen werkgevers meer zekerheid dan de Belastingdienst kan geven. Zij willen een in beton gegoten toezegging van de Belastingdienst dat ingehuurde zzp’ers niet achteraf als werknemer worden aangeslagen. Maar dat kan de Belastingdienst helemaal niet toezeggen, dat kan alleen maar achteraf worden vastgesteld.’
Hoe groot de onvrede ook is, toch bereikt de wet in zekere zin haar doel, zij het op een iets andere manier dan beoogd, constateert Dekker. Het doel van de wet-DBA was om helder af te bakenen wie zelfstandige is en wie een verkapte werknemer. ‘Werkgevers zijn zich helemaal de tandjes geschrokken omdat ze boetes vrezen van de Belastingdienst. In feite werkt de wet wel, want werkgevers voelen aan hun water dat de Belastingdienst bij veel zzp’ers zal zeggen: dit zijn eigenlijk verkapte werknemers. Dus bieden werkgevers zzp’ers aan om in loondienst te werken, wat op zich ook de bedoeling was van de wet. Alleen zetten werkgevers de zzp’ers op afstand via een payrollbedrijf of detacheringsbureau, wat dan weer niet de bedoeling was.’
Gezagsverhouding
Het controversieelste criterium waarmee de Belastingdienst zelfstandigen probeert te onderscheiden van pseudowerknemers is de vraag of er sprake is van een gezagsverhouding. Is dit inderdaad het geval, dan is er in de ogen van de Belastingdienst sprake van schijnzelfstandigheid en riskeert de werkgever boetes en naheffingen voor loonbelasting en sociale premies.
Maar het is niet zo eenvoudig om geen gezagsverhouding te hebben met je opdrachtgever, blijkt uit de door de Belastingdienst goedgekeurde modelovereenkomsten, waarin voor verschillende branches de aard van de arbeidsrelatie staat gedefinieerd. Zo mag een freelancefotograaf niet aanschuiven bij de vergadering van de fotoredactie van de krant waarvoor hij werkt, want dat impliceert een werknemersrelatie. Een zelfstandige tennisleraar mag geen instructies krijgen van de tennisvereniging over hoe hij zijn pupillen de backhand laat slaan, net zoals een zelfstandig echoscopist tijdens het maken van een echo van een baby geen aanwijzingen mag krijgen van de verloskundigenpraktijk.
Ook mogen zelfstandigen geen apparatuur van hun opdrachtgever gebruiken. Dat is lastig voor bijvoorbeeld zzp’ers bij een bank, die vaak niet hun eigen laptop mogen gebruiken om het risico op hacken niet te vergroten. Of dit ook betekent dat kraanmachinisten hun eigen hijskraan moeten meenemen naar het werk, is niet bekend.
